نویسنده دکتر میترا مشعوف
چکیده
این مقاله بررسی می‌کند که چگونه خلأ عاطفی پس از طلاق همراه با تروما، افسردگی و کاهش شناختی زنان را در معرض کلاهبرداری عاطفی (Romance Scams) قرار می‌دهد. با بهره‌گیری از نظریه‌های یونگی، جرم‌شناسی، آسیب‌شناسی شناختی و تحلیل حقوق کیفری، مدلی یکپارچه ارائه شده و راهکارهایی در زمینه حمایت قانونی، درمان روانی و ارتقای آگاهی اجتماعی پیشنهاد می‌شود.
۱. مقدمه
طلاق نه فقط یک جدایی قانونی، بلکه گاه شروع بحرانی روانی است که تصویرخود، اعتماد به نفس و سلامت روان را تهدید می‌کند. زنان مطلقه با تجربه تنهایی عاطفی و ضعف در شبکه حمایتی، ممکن است به روابط مجازی ناامن روی بیاورند که زمینه سوءاستفاده عاطفی و مالی را فراهم می‌کند.
۲. چارچوب نظری
۲.۱ روان‌شناسی یونگی
تروماهایی مانند طلاق می‌توانند الگوهای سایه‌ای ناخودآگاه مانند نیاز به تأیید و محبت را فعال کنند. این وضعیت زمینه‌ساز آسیب‌پذیری روانی در مقابل دستکاری عاطفی است.
۲.۲ مدل آسیب‌پذیری–استرس–سازگاری (VSA)
بر اساس این مدل، استرس طلاق، ضعف سازگاری شناختی و تروما در تعامل با یکدیگر توان تصمیم‌گیری و قضاوت فرد را کاهش می‌دهند و او را در معرض خطر victimization قرار می‌دهند.
۳. تأثیر تروما و افسردگی بر توان شناختی
مطالعات ثابت کرده‌اند:
• PTSD سبب کاهش کارایی حافظه، تمرکز و تصمیم‌گیری می‌شود (Brown et al., 2020) .
• زنان مطلقه یا بیوه، در معرض افزایش خطر زوال شناختی قرار دارند (Brown et al., 2020؛ Zhang et al., 2021) .
• افت شناختی که در آسیب‌دیدگان تروما مشاهده می‌شود، توانایی تشخیص نشانه‌های هشدار را ضعیف می‌کند (Ueno, 2021) .
• ساختارهای مغزی مانند هیپوکامپوس در افراد استرس‌دیده دچار تحلیل عملکردی شده‌اند (Memory and trauma؛ Hippocampus) .
۴. خلأ عاطفی پس از طلاق
بر اساس Verywell Mind و منابع دیگر، طلاق اغلب منجر به علائم مشابه PTSD می‌شود مانند اضطراب، افکار مزاحم، احساس بی‌ارزشی و بی‌پناهی روانی است ([turn0news20]) .
ترومای خیانت یا جدایی ممکن است منجر به استیگما و انزوای اجتماعی گردد که نیاز شدید به ارتباط و تأیید را افزایش می‌دهد.
۵. کلاهبرداری عاطفی (Romance Scam)
۵.۱ ساختار و روش کار
کلاهبرداری عاشقانه اغلب با هویت جعلی آغاز می‌شود، قربانی طی ماه‌ها اعتماد پیدا می‌کند و سرانجام با وعده ازدواج یا سرمایه‌گذاری تحت فشار مالی قرار می‌گیرد؛ گونه‌های پیچیده مانند “pig‑butchering” وجود دارد که قربانی را به سرمایه‌گذاری کاذب ترغیب می‌کنند (Bilz et al., 2023؛ Coluccia et al., 2020) .
۵.۲ تاکتیک‌های روانشناختی
کلاهبرداران با تاکتیک‌هایی مانند love bombing، داستان‌های تراژیک، ایجاد فوریت کاذب و درخواست کمک مالی تحت عنوان «تکلیف اخلاقی» قربانی را کنترل می‌کنند (Cross et al., 2018؛ Whitty, 2018) .
۵.۳ عوامل خطر ویژه زنان مطلقه
مرور سیستماتیک Bilz et al. نشان داده زنانی با باورهای رمانتیک ایده‌آلیستی، تنهایی احساسی، حمایت اجتماعی محدود و سن بالای ۳۵ بیشتر مورد هدف قرار می‌گیرند (Bilz et al., 2023؛ Parti, 2023) .
مطالعه Alotti (2024) موردی از ایجاد هذیان عاشقانه و دست به خودکشی زنی ۷۰ ساله در پی یک اسکم را بررسی کرده است .
۵.۴ تجربه قربانیان
مطالعه Cole et al. (۲۰۲۴) نشان می‌دهد قربانیان علاوه بر خسارت مالی، دچار ضربه عاطفی عمیق و شرم شدید از افشای حقیقت می‌شوند .
Herrera & Hastings (2024) گزارش می‌دهند کم‌گزارش‌دهی رسمی بر می‌آید از احساس شرم و استیگما .
۶. مدل مفهومی یکپارچه
فرآیند قربانی‌شدن زنان مطلقه را می‌توان به شرح زیر تحلیل کرد:
طلاق → تروما/افسردگی → کاهش شناختی (تمرکز، حافظه، قضاوت) → خلأ عاطفی → نیاز فوری به تأیید → ضعف حمایت اجتماعی یا انزوا → مواجهه آنلاین با اسکم نامزدها → پذیرش رابطه تقلبی → کلاهبرداری مالی و عاطفی → بزه‌دیدگی قانونی و روانشناختی
در این مدل، ترکیب آسیب شناختی و نیاز عاطفی شدید، زمینه‌ساز قربانی‌شدن می‌شود.
۷. تحلیل حقوقی و جرم‌شناختی
• زنان با سابقه تروما و اختلال شناختی باید به‌عنوان قربانی خاص در قانون شناخته شوند تا از حمایت‌هایی مانند محرمانه‌بودن پرونده و رسیدگی تسهیل‌شده برخوردار شوند.
• سیستم قضایی باید درباره پیچیدگی‌های روانی قربانیان آموزش ببیند تا از قضاوت منفی نسبت به تصمیم‌های مالی آنان پرهیز شود.
۸. راهکارهای پیشگیری و جبران آسیب
حمایت قانونی:
• تصویب قوانین حمایتی ویژه برای قربانیان تراوما، تضمین محرمانگی در گزارش‌گیری، و حمایت روانی حقوقی.
درمان روانشناختی و شناختی:
• اجرای CBT تراومای‌محور برای بازتوانی شناختی و عاطفی.
• گروه‌های حمایتی و درمان یونگی برای ترمیم هویت و تصویر خود.
آگاهی‌سازی عمومی:
• آموزش نشانه‌های اسکم مانند love bombing، درخواست مالی ناگهانی، و اجتناب از ملاقات حضوری.
• کمپین رسانه‌ای بدون برچسب‌زدن قربانیان برای تشویق گزارش‌دهی.
بازسازی هویتی:
• جلسات روایت‌درمانی، کارگاه‌های هویتی برای ارتقای تصویر خود و حرکت از نقش «قربانی» به «بازمانده توانمند».
نتیجه‌گیری
در زنان مطلقه، ترکیب آسیب‌های روانی ناشی از طلاق، افت شناختی، خلأ عاطفی و ضعف حمایت اجتماعی زمینه‌ساز قربانی‌شدن در دام کلاهبرداری عاطفی است. برای مقابله مؤثر، نیازمند رویکردی بین‌رشته‌ای شامل حمایت قانونی، درمان روانشناختی، آگاهی عمومی و تقویت هویت شخصی هستیم.
منابع
1. Coluccia, A. et al. (2020). Online Romance Scams: Relational Dynamics and Psychological Characteristics…
2. Bilz, A., Shepherd, L. A., & Johnson, G. I. (2023). Tainted Love: A Systematic Review of Romance Fraud
3. Cross, C., Dragiewicz, M., & Richards, K. (2018). Understanding Romance Fraud via DV Research
4. Cole, R. et al. (2024). Emotional, Physiological Impact of ORS Victims
5. Herrera, L. D. & Hastings, J. (2024). Trajectory of Romance Scams in the U.S.
6. Alotti, N. (2024). Erotomania Induced by Romance Fraud
7. Ueno, Y. (2021). Cognitive Decline and Scam Vulnerability
8. Nursing, J. R. C. (2018). Cybercrime and Human Factors…
9. Brown, S. L. et al. (2020). Marital Dissolution & Cognitive Impairment
10. Zhang, Z. et al. (2021). Marital Loss & Dementia Risk
11. Memory and trauma; Hippocampus structural changes data
12. Wikipedia: Betrayal trauma theory
13. Wikipedia: Traumatic bonding
14. Kaleta, K. (2023). Posttraumatic Stress & Well-Being
15. Verywell Mind: Post-Divorce Trauma and PTSD
16. Schaan, V. K. (2019). Parental Divorce & Mental Health
17. Cazanis, A. (2025). Qualitative Exploration of Cyberscam Survivors
18. Research on risk & protective factors in romance scams, ResearchGate
19. Lambert, I. (2023). Cognitive Impairment as vulnerability
20. Marital loss impact study (Charlie Health summary)
21. Impact of divorce on mental health (TheSupportiveCare)
22. Impact of traumatic events on divorce risk (Rezapour, 2024)